Иодын дутагдал ба Монголчуудын бамбайн эрсдэл

---

Давсны хэрэглээнээс болж үүсдэг өвчин – та иодоо хангалттай авч байна уу?

Иодын дутагдал – Иод бидний биеийн жижиг боловч чухал элемент

Иодын дутагдал гэдэг нь хүний бие организм хангалттай хэмжээний иод авч чадахгүй байхыг хэлнэ. Энэ нь ялангуяа бамбай булчирхайн хэвийн үйл ажиллагаанд шууд нөлөөлдөг бөгөөд хүүхдийн өсөлт хөгжил, оюуны чадамж, жирэмсний явцад ч сөрөг нөлөө үзүүлдэг. Монгол орны хувьд иодын дутагдал нь олон жилийн туршид анхаарлын төвд байсаар ирсэн ч одоо ч гэсэн тодорхой бүс нутгуудад дахин сэргэх хандлагатай байна.

---

Монголын хүн амын дунд иодын дутагдал дэлгэрсэн үү?

Монгол Улс далайд гарцгүй, өндөрлөг бүс нутагт оршдог учраас хөрс, усанд агуулагдах иодын хэмжээ маш бага байдаг. Энэ нь байгалиас шалтгаалсан иодын дутагдлын эрсдлийг нэмэгдүүлдэг. 1990-ээд онд Монгол Улс даяар иоджуулсан давсны хөтөлбөр хэрэгжүүлж эхэлсэн нь иодын дутагдлын түвшинг бууруулахад тодорхой үр дүнд хүрсэн ч сүүлийн жилүүдэд дараах шалтгаанууд иодын дутагдлын дахин тархах нөхцөлийг бүрдүүлж байна:

• Иодгүй давс хэрэглэж буй айл өрхийн тоо нэмэгдсэн
• Импортын гаралтай иодгүй хүнсний бүтээгдэхүүний хэрэглээ өссөн
• Иоджуулсан давсны чанар муудаж, хадгалалт, хэрэглээний алдаа гарсаар байна
• Хөдөө орон нутгийн иргэдийн эрүүл мэндийн боловсрол хангалтгүй

Монгол Улсын ХӨСҮТ-ийн хийсэн судалгаагаар, сүүлийн жилүүдэд бага насны хүүхдийн дунд шээсээр хэмжсэн иодын хэмжээ ДЭМБ-ын зөвлөмжөөс бага байгааг тогтоосон нь анхаарал татаж буй асуудал юм.

---

Иодын дутагдлын нөлөө

Иодын дутагдал нь дараах сөрөг үр дагаврыг үүсгэдэг:

• Бамбай булчирхай томрох (зангилаа болон гойт үүсэх)
• Тироксин гормоны ялгаралт буурах (гипотиреодизм)
• Оюуны хөгжил удаашрах, сурах чадвар муудах
• Жирэмсэн эмэгтэйчүүдэд ургийн гажиг, дутуу төрөлт, ураг амьгүй болох эрсдэл
• Биеийн өсөлт удаашрах, ядрах, төвлөрөл алдагдах

Ялангуяа жирэмсэн эмэгтэйчүүд, хөхүүл эхчүүд, бага насны хүүхдүүд, өсвөр насныхан иодын дутагдалд өртөх өндөр магадлалтай бүлэгт багтдаг.

---

Иоджуулсан давсны ач холбогдол

Иодын дутагдлыг хамгийн энгийн бөгөөд үр дүнтэй аргаар даван туулах боломж бол иоджуулсан давс хэрэглэх юм. Дэлхийн Эрүүл Мэндийн Байгууллагын зөвлөмжийн дагуу өдөрт 150 мкг иод авах шаардлагатай бөгөөд энэ нь өдөрт 5 гр иоджуулсан давс хэрэглэхэд хангагддаг. Харин жирэмсэн болон хөхүүл эхчүүдэд 220-290 мкг хүртэл хэрэгтэй байдаг.

Иоджуулсан давсны давуу тал:

• Хүн бүр өдөр тутам хэрэглэдэг тул хүн амын дийлэнх хэсэгт нөлөөлөх боломжтой
• Үнэ хямд, түгээмэл хэрэглээтэй
• Олон улсын туршлагаар батлагдсан арга

Монгол Улс иоджуулсан давсны хууль тогтоомжийг хэрэгжүүлж байгаа хэдий ч хяналт шалгалт сул, зах зээл дээр иодгүй давс чөлөөтэй борлуулагдаж байгаагийн улмаас үр нөлөө нь буурч байна.

---

Бамбай хамгаалах хоол тэжээлийн зөвлөмж

Иодын дутагдлаас сэргийлэхийн тулд зөвхөн давсны хэрэглээнд найдахгүй, хоол хүнсэндээ иод агуулсан бүтээгдэхүүнийг тогтмол оруулах хэрэгтэй. Үүнд:

Иодын агууламж өндөртэй хүнс:

• Тэнгисийн гаралтай бүтээгдэхүүн: далайн замаг, сам хорхой, загас, хясаа
• Сүү, сүүн бүтээгдэхүүн: тараг, бяслаг, аарц
• Өндөг: ялангуяа өндөгний шар
• Төмс, байцаа, бууцай зэрэг хүнсний ногоо
• Иоджуулсан хүнсний нэмэлт бүтээгдэхүүнүүд

Зөвлөмжүүд:

• Өдөр тутмын хоол хүнсэндээ төрөл бүрийн шим тэжээлтэй хүнсийг зохистойгоор хослуулан хэрэглэх
• Давсыг хуурай, гэрэлгүй, битүү саванд хадгалах (иод нь хурдан ууршдаг)
• Давсыг хоол бэлэн болсны дараа хийх (иод дулааны нөлөөгөөр буурдаг)
• Хүүхэд, жирэмсэн эхчүүдэд тусгай анхаарал хандуулж, иодын хэрэглээг хангах

---

Монголын нөхцөлд авах арга хэмжээ

Иодын дутагдлыг бүрэн арилгахын тулд дараах арга хэмжээг бодитоор хэрэгжүүлэх шаардлагатай:

1. Иоджуулсан давсны чанар, худалдааны хяналтыг сайжруулах
2. Орон нутгийн иргэдэд иодын ач холбогдлыг ойлгуулах боловсролын сургалт явуулах
3. Эмнэлэг, сургууль, цэцэрлэгүүдэд иодын агууламж бүхий хүнс олгох бодлого хэрэгжүүлэх
4. Иодын хэрэглээг жил бүр тогтмол судалж, эрсдэл бүхий бүс нутагт нэмэлт арга хэмжээ авах
5. Хэвлэл мэдээллээр дамжуулан олон нийтэд мэдээлэл түгээх кампанит ажил зохион байгуулах

---

Дүгнэлт

Иодын дутагдал бол өнөө цагт хүмүүсийн төдийлөн анхаардаггүй ч Монголчуудын эрүүл мэндэд чимээгүй хохирол учруулж буй чухал асуудал юм. Энэ нь зөвхөн бамбай булчирхайн өвчлөл төдийгүй, хүүхдийн оюуны чадамж, жирэмслэлт, ургийн хөгжил, нийт хүн амын ажиллах чадвар, сэтгэл зүйн тогтвортой байдал зэрэг олон талт эрсдлийг дагуулдаг.

Монгол орны байгалийн онцлогоос шалтгаалан хөрс, усанд иод маш бага агуулагддаг тул хүн ам иодыг байгалийн аргаар биш, зөвхөн хүнсний замаар нөхөж авах шаардлагатай байдаг. Үүн дотроос хамгийн үр дүнтэй арга бол иоджуулсан давсны хэрэглээ юм. Гэвч зах зээл дээрх иодгүй давсны өргөн хэрэглээ, чанаргүй бүтээгдэхүүн, зохисгүй хадгалалт, мэдээлэлгүй байдал зэрэг шалтгаанаар иодын дутагдал дахин сэргэх эрсдэлтэй болжээ.

Иргэн бүр дараах гурван энгийн дадлыг хэвшүүлснээр иодын дутагдлаас өөрийгөө болон гэр бүлээ хамгаалж чадна:

1. Иоджуулсан давсыг өдөр тутам хэрэглэх
2. Хоол тэжээлээ олон төрлийн шимт хүнсээр баяжуулах
3. Иодын талаарх мэдээлэлтэй байж, бусдад түгээх

Энэ бол хувь хүний төдийгүй гэр бүл, нийгмийн эрүүл мэндийн үндэс суурь юм. Иодын дутагдлаас урьдчилан сэргийлэх нь зөвхөн эмч, төрийн байгууллагын үүрэг биш, харин иргэн бүрийн ухамсрын асуудал бөгөөд энэхүү “чимээгүй аюул”-ыг бид зөв мэдлэг, зөв сонголтоор даван туулж чадна.

Өнөөдөр та ямар давс хэрэглэж байна вэ? Таны сонголт таны ирээдүйн эрүүл мэндийг тодорхойлж буйг бүү мартаарай.

Та бамбайн эрүүл мэндтэй холбоотой илүү их мэдээлэл авахыг хүсвэл дараах линкүүдээр ороорой:

• Бамбайн булчирхай таны сэтгэл санаа, жинг хэрхэн удирддаг вэ?
• Бамбайн нуугдмал дохио – “Шалтгаангүй их ядраад байна уу?”
• Бамбай булчирхайн зангилаа аюултай юу? – Бамбайн зангилааны талаар таны мэдэх ёстой бүх зүйл
• Жирэмсний үеийн бамбайн гормон урагт хэрхэн нөлөөлдөг вэ?